۸۰ درصد پروژه‌های عمرانی تهران در شرایط نرمال

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، حادثه اخیر ترکیدگی و انفجار لوله گاز در غرب تهران در حین یک پروژه عمرانی می‌توانست تبعات بسیار سنگین‌تری برای مردم و مدیریت شهری در پی داشته باشد. از این رو ضروری است تا با نگاه علمی و جامع نسبت به بررسی وضعیت موضوع ایمنی در پروژه های شهری در کشور به ویژه تهران پرداخته شود. چندی پیش و در  «اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری» مقاله ای با عنوان «مدیریت ایمنی پروژه‌های عمرانی شهری ایران، آسیب شناسی و ارائه راهکار با توجه به استانداردهای بین المللی» ارائه شد که نویسندگان آن مهدی اثنی‌عشری‌زاده و مایک گرالا از  مرکز تحقیقات استراتژیک و مدیریت ساخت، دانشگاه صنعتی دورتموند آلمان بودند. نتایج این تحقیق که ۲۰ پروژه عمرانی فعال در شهر تهران را ارزیابی کرده است نشان می دهد ۲۰ درصد پروژه‌ها از نظر ایمنی وضعیت ضعیف و بسیار ضعیف  دارند. ضمن آنکه ۸۰  درصد پروژه ها از منظر ایمنی در وضعیت متوسط ، خوب، بسیار خوب و عالی قرار داشته اند.در ذیل مهمترین مطالب مطرح شده در این پژوهش را مرور می کنیم:

بر اساس آمار ارایه شده در سازمان بین المللی کار (ILO) در ژوئن سال ۲۰۱۳ میلادی، سالانه ۲۶۴ میلیون حادثه ناشی از کار اتفاق می افتد، ۲.۲  میلیون نفر جان خود را بر اثر حوادث ناشی از کار از دست می دهند. ۱۶۰ میلیون نفر به بیماری های ناشی از کار مبتلا و ۷ میلیون نفر دچار از کار افتادگی شده و ۱۰۰ هزار نفر کارگر در جریان تماس با آزبست دچار بیماری های صعب العلاج می شوند. به ازای فوت هر کارگر بر اثر حوادث ناشی از کار هشت هزار و ۵۰۰ روز کاری از بین می رود. نرخ تلفات ناشی از حوادث، ۱۴ نفر در هر ۱۰۰/۰۰۰نفر حادثه دیده می باشد. با توجه به نرخ بالای حوادث در سطح دنیا، تنها ۱۵-۵ درصد نیروی کار، به سرویسهای بهداشت حرفه ای (در محل کار) دسترسی دارند.

در منطقه خاورمیانه سالیانه ۱۹۰۰۰ حادثه شغلی اتفاق می افتد و این منطقه بیش از ۱۴ میلیون حادثه شغلی منجر به حداقل ۳ روز غیبت از کار دارد. نرخ مرگ و میر به ازای هر ۵۰۰۰ کارگر، ۱ مورد و نرخ حادثه به ازای هر کارگر ۷۵۰ است. تعداد حوادث شغلی گزارش شده به ILO فقط ۰/۹% تعداد حوادث پیش بینی شده است.تخمین های جدید نشان می دهند که حوادث شغلی بیشتر از مقادیر قبل هستند. به هر حال، آمار حوادث مرگبار (۳۵۰/۰۰۰) تا حدود قابل قبولی پایدار بوده و فقط رشد آهسته ای دارد. این رقم در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش و در کشورهای صنعتی رو به کاهش است.همانطور که در بالا نیز ذکر شد تعداد متوسط حوادث شغلی، سالانه در حدود ۲۶۴ میلیون حادثه تخمین زده می شود، بنابراین روزانه بیش از ۷۰۰۰۰۰ کارگر از حادثه ای رنج می برند که حداقل باعث ۳ روز غیبت از کار می شود. نسبت حوادث گزارش شده به ILO فقط ۳.۹ درصد عدد تخمین زده شده برای حوادث شغلی است.براساس آمار ILO جمعیت فعال اقتصادی ایران ۱۹۰۰۰۰۰۰ نفر، تعداد حوادث شغلی ۳۱۹۸ مورد، نرخ مرگ و میر ۱۶.۸ و نرخ حوادث ناشی از کار ۱۲.۸ می باشد.

طبق آخرین آمار دو میلیون و ۶۱۴ هزار کارگاه در ایران وجود دارد که بیش از هفت میلیون و ۴۷۴ هزار کارگر در این کارگاه ها فعالیت می کنند و از این تعداد کارگاه ۹۴ درصد آن ها کارگاه­های زیر ۱۰ نفر هستند که دو میلیون و ۴۷۶ هزار کارگاه است که مشمول آیین نامه کارگری نیستند.۵۱ درصد از کل جمعیت کارگری کشور در کارگاه های زیر ۱۰ نفر مشغول به کار هستند، ۴۹ درصد جمعیت کارگری یعنی چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر نیز در بیش از ۱۳۸ هزار کارگاه­های متوسط و بزرگ بالای ۱۰ نفر مشغول هستند که تنها شامل شش درصد از کل کارگاه ها هستند.با توجه به آنکه بیش از ۳۰ درصد از حوادث کشور در صنعت ساختمان به وقوع می پیوندد و مطالعات آماری بر روی گزارش ۳ هزار حادثه ساختمانی بین سالهای ۸۷ تا ۹۲ در کشور، نشان می­دهد که حدود ۱۶ درصد حوادث ساختمانی منجر به فوت و قریب به ۷۰ درصد منجر به آسیب دیدگی و شکستگی می شود. نیاز به اقدامات مراقبتی و پیشگیرانه در این صنعت بیش از پیش احساس می شود.

بررسی گزارشات حوادث ساختمانی کشور از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۲

نمودار زیر و نمودارهای بعدی نتیجه بررسی گزارشات حوادث ساختمانی از سال ۱۳۷۹ تا سال۱۳۹۲ می باشد که بر اساس ۳۰۰۰ حادثه ارسالی از ۲۰ استان کشور به دست آمده است.بیشترین آمار حوادث در گروه شغلی کارگر ساده با فراوانی ۴۸% از کل جمعیت آماری این تحقیق می باشد، لذا عدم توجه به آموزش و مهارت مشاغل دارای خطرات بالقوه و ساده انگاری برخی از مشاغل از جانب مدیریتها و شاغلین در گروه کارگران ساده باعث تشدید خطرات بالقوه و بروز حوادث می شود که راهکارهای مدیریتی در سطوح مختلف در جهت کاهش یا حذف این خطرات از تأثیر بیشتری برخوردار است. لازم به ذکر است که تعداد افراد شاغل در یک گروه شغلی نیز در تعداد حوادث آن گروه شغلی مؤثر است و توجه به امر آموزش و مهارت در این گروه از اهمیت بیشتری برخوردار است.

برای انجام این پژوهش، وضعیت HSE در ۲۰ پروژه فعال عمرانی بررسی شد در مجموع بیش از ۱۵۰ نفر ساعت بازرسی از ۲۰ پروژه مذکور به عمل آمد. نتایج این بازرسی ها در موارد ۱ تا ۸ نشان داده شده است. این موارد با دو رویکرد کلی به بررسی وضعیت هر یک از پروژه های و نیز وضعیت مجموع پروژه ها به تدوین شاخصهای کلی پرداخته است.

تحلیل نتایج بررسی مجموع پروژه ها

در جدول ۳ وضعیت امتیازات مجموع پروژه ها در حوزه های چهارگانه (بهداشتی، ایمنی، زیست محیطی و سیستم مدیریتی) در کنار شاخص کل HSE پروژه ها  نشان داده شده است. اطلاعات این جدول و نمودارهای مذکور بیانگر این است که:

در مجموع وضعیت بیش از ۲۰ درصد پروژه ها در هر یک از این حوزه ها ضعیف و بسیار ضعیف است و نیاز به اجرای برنامه های پایه ای دارند؛

تنها یک یا دو مورد از پروژه ها در هر یک از این حوزه ها، وضعیت کاملاً رضایت بخش دارند؛

در سایر پروژه ها که وضعیت متوسط و خوب دارند لازم است فرصت هایی برای بهبود و ارتقاء شرایط ارائه گردد. وضعیت سیستم مدیریت HSE نسبت به سایر حوزه ها ضعیف تر است و بسیاری از مشکلات موجود در حوزه های دیگر، از همین موضوع نشأت می گیرد؛

پروژه هایی که در یکی از حوزه ها وضعیت ضعیف یا بسیار ضعیف دارند، در حوزه های دیگر نیز از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار نیستند. عکس این موضوع نیز تا حدودی برقرار است. این موضوع بهره گیری از ساختاری نظام مند و منسجم را برای ارتقاء وضعیت HSE در حوزه های مختلف نشان می دهد.

راهکارهای بهبود سیستم مدیریت ایمنی پروژه های عمرانی  ایران با توجه به استانداردهای جهانی مذکور

در حال حاضر چون کارگاه ها موقت تلقی می شوند، تأمین ایمنی آن ها نیز موقت تلقی می شود. با توجه به اینکه در سالهای اخیر مدیران صنایع بزرگ، اغلب کارهای سخت و زیان آور و حادثه ساز و بیماری زای خود را به شرکت های پیمانکاری و مقاطعه کاری واگذار می نمایند و از این طریق از مسئولیت های قانونی خود در قبال کارگران اینگونه شرکت ها شانه خالی می کنند این موضوع یکی از علل عمده افزایش بروز حوادث ناشی از کار در سالهای اخیر محسوب می­شود. لذااجرای برنامه و طرح تأمین سلامت نیروی های کار شرکت های پیمانکاری و مقاطعه کاری که متأسفانه کارگران آنها توسط متولیان حفظ سلامت و حفاظت کار همواره به فراموشی سپرده شده و از حداقل امکانات بهداشتی و ایمنی کار از جمله آموزش های بهداشت حرفه ای و حفاظت کار، معاینات، قبل از استخدام و سالیانه، تأسیسات و تسهیلات بهداشتی و کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار محروم می باشند و تا کنون اکثریت کارگران اینگونه شرکت ها از حداقل خدمات بهداشتی و ایمنی محروم مانده اند، ضروری می باشد.

سقوط، برق گرفتگی، آوار شدن مصالح روی کارگران عمده ترین حوادث کار ساختمان می باشند. اخیراً به دلیل سیاست بلند مرتبه سازی و حفر گودهای عمیق برای احداث ساختمان خطر تخریب ساختمان های مجاور محل کار نیز به این حوادث اضافه شده است. از اقدامات ضروری در این مبحث بازرسی و نظارت دقیق بر انجام مقررات لازم الاجرا و قانونی توسط پیمانکاران، مهندسین ناظر، سرپرستان و کارگران می باشد. بررسی و تحقیق پیرامون اشکالات ناشی از اجرای مقررات حفاظت فنی و رسیدگی به حوادث ناشی از کار در کارگاههای مشمول و تجزیه و تحلیل آماری اینگونه موارد به منظور پیشگیری از حوادث باید بصورت جدی تر، پیگیری شود.

متأسفانه سیاست های در نظر گرفته شده در زمینه پرداخت تسهیلات ویژه به کارفرمایان برای ایجاد ایمنی در محل کار بیشتر بازدارنده تنبیهی است و تعریفی برای سیاست تشویقی وجود ندارد. بدیهی است نقش کارفرمایان نیز در پیشگیری از حوادث شغلی نقش اساسی و محوری است و تا زمانی که کارفرما به موضوع ایمنی و بهداشت کار و منافع و پیامدهای مثبت آن باور پیدا نکند الزام قانونی چاره ساز نخواهد بود. یعنی در حقیقت نگرش دلسوزانه و با عقیده کارفرمایان به حفظ سلامت نیروی کار راهگشای بسیاری از نابسامانی ها و شرایط نامناسب محیط های کار می باشد. در صورتی که سازمان مدیریت و برنامه ریزی بودجه لازم برای استفاده از وسایل ایمنی را جداگانه لحاظ کند و صورت وضعیتی نیز برای تأمین ایمنی در نظر بگیرد کارفرمایان برای رعایت نکات ایمنی با هم رقابت می کنند.هر چند که مسئولیت اصلی پیشگیری از حادثه در کارگاه ها بر عهده کارفرمایان است ولی حوزه روابط کار وزارت کار و امور اجتماعی در این زمینه تمهیداتی در نظر گرفته که با پیگیری های مستمر و هماهنگ بودن دست اندرکاران کشور حادثه ناشی از کار را تحت کنترل درآورد.

آموزش مهم ترین فاکتور برای کاهش حوادث است براساس اطلاعات آماری جوانان ۲۴ تا ۲۹ ساله با بیشترین حوادث روبه رو بوده اند. براساس آمار اداره کل بازرسی وزارت کار، در سال ۹۰ تعداد ۱۱۰۰ کارگر به علت عدم آموزش بر اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست دادند. براساس آمار ارائه شده توسط اداره بازرسی کار استان تهران در مقایسه دو سال ۹۰ و ۹۱ مبحث بی احتیاطی کارگر، ضعف مدیریت و عدم نظارت کارفرما جای تأمل دارد. آموزش مؤثر می تواند راهکاری صحیح جهت مرتفع شدن مشکل بی احتیاطی کارگر باشد. از وظایف مهم مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت و بهداشت کار و مراکز استانی آن، آموزش مسائل مربوط به حفاظت فنی و راهنمائی کارگران، کارفرمایان و کلیه افرادی که در معرض صدمات و ضایعات ناشی از حوادث و خطرات ناشی از کار قرار دارند، می باشد.

باید به ایمنی و بهداشت کار بعنوان بخشی از کار نگاه کرد نه اینکه آن دو را از هم جدا نمود. ایمنی و بهداشت کار جزئی از کار می باشد. زیرا تا هنگامی که، ایمنی را از کار جدا نماییم، کارفرما به خود اجازه خواهد داد در شرایط اضطراری (البته از دیدگاه خویش) ایمنی را رعایت ننماید و به کار بدون ایمنی ادامه دهد. ولی وقتی ایمنی جزئی از کار محسوب شود. جدا کردن ایمنی از کار و کار بدون ایمنی امکان پذیر نخواهد بود.