نقش شهرها در توسعه اقتصاد ملی / کلانشهرها سهم بیشتری از جمعیت خود در تولید ناخالص ملی دارند

به گزارش پایگاه اطلاع‎رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، دکتر حسین محمدپور زرندی رئیس انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، در نشست تخصصی «کلان‌شهرها و توسعه پایدار» گفت: آنچه که امروزه از مفهوم کلانشهر استنباط می‌شود، در واقع مادرشهر یا متروپلیتن است که به علت رواج آن در ادبیات شهری موجود، به آن کلان‌شهر اطلاق می‎گردد.

وی با اشاره به اینکه کلانشهرها، شهرهای بزرگی هستند که محل تمرکز جمعیت، قدرت، ثروت، تخصص و پایگاه اجتماعی اقتصادی می‎باشند، خاطرنشان کرد: کلانشهرهای ملی که امروزه شهرهای مسلط یا نخست شهر نیز نامیده می‎شوند، برای تثبیت و ارتقای نقش خود در اقتصاد جهانی، در تلاش مداوم هستند.

صاحب امتیاز فصلنامه علمی -پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری با تأکید بر اینکه کلانشهرها به عنوان پدیده قرن بیستمی، الگوهای متفاوتی از شهرنشینی، نظام اسکان، اندازه شهر، ساختار و سازمان فضایی را عرضه می‌کنند؛ گفت: اکنون کلان‎شهرها به الگوی غالب شهرنشینی، به‎ویژه در کشورهای در حال توسعه تبدیل شده‎اند.

پورزرندی با اشاره به اینکه کلانشهرها در کشورهای در حال توسعه، عمدتاً پایتخت‎های سیاسی هستند و به سرعت در حال رشد می‎باشند، افزود: در سال 2005 از بیست کلانشهر دنیا که بالای 10 میلیون نفر جمعیت داشته‌اند، 16 شهر مربوط به جهان در حال توسعه بوده، در حالی که در سال 2014 آمارها نشان می‎دهند از 10 شهر پرجمعیت دنیا، 9 شهر مربوط به جهان در حال توسعه هستند.

رئیس انجمن علمی اقتصاد شهری ایران با تأکید بر اینکه کلانشهرها و مناطق بزرگ کلانشهری، نقش عمده‎ای در اقتصاد ملی دارند و از آنها به عنوان موتورهای قدرتمند رشد اقتصادی یاد می‎شود، بیان کرد: این شهرها، سهم بیشتری از جمعیت خود از تولید ناخالص ملی کشورها را به خود اختصاص می‎دهند؛ برای مثال شهر لیما حدود 25 درصد از جمعیت و بیش از 43 درصد تولید ناخالص داخلی پرو، شهر مانیل 13 درصد از جمعیت و 33 درصد از تولید خالص داخلی فیلیپین، شهر سائوپائولو بیش از 40 درصد ارزش‌افزوده کل برزیل و منطقه کلانشهری ژوهانسبورگ 20 درصد از جمعیت و حدود 50 درصد از تولید ناخالص داخلی آفریقای جنوبی را در اختیار دارد.

استاد دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه کلانشهرها برای برخورداری از افزایش جمعیت و نیز تأثیرات متقابل فضایی و روابط عملکردی، همواره دگرگونی‎ها و تغییرات عمده‎ای را بر نواحی پیرامونی خود تحمیل می‎کنند و این موضوعی است که کشورهای پیشرفته و درحال توسعه آن را تجربه می‎کنند، ادامه داد: ظهور کلانشهرها، نتیجه جهانی شدن، ادغام و پیچیدگی فرایند تولید، تجارت، امور مالی دولت‎ها در سطح جهانی می‎باشد. در واقع پدیده کلانشهر، واقعیتی عینی است که باید آن را پذیرفت و برای توسعه آن بسته به چارچوب اقتصادی - سیاسی ملی و بین‎المللی، برنامه‌ریزی کرد.

پورزرندی در بخش دیگری از این نشست به وضعیت کلانشهرها در ایران اشاره کرد و افزود: تا سال 1355 تهران تنها کلانشهر کشور محسوب می‌شد که اعمال سیاست‎های تمرکزگرایانه، روز‎به‎روز بر رشد جمعیت آن می‎افزود، اما روند روبه رشد مهاجرت به شهرهای بزرگ کشور باعث شد که در سال 1365 شهرهای مشهد مقدس، اصفهان و تبریز به عنوان کلانشهرهای میلیونی در نظام شهری کشور پدیدار شوند و در سال 1375 با تبدیل شهر شیراز به کلانشهر، تعداد کلانشهرهای ایران به پنج مورد رسید.

وی در این زمینه ادامه داد: در سال 1385 کلانشهر کرج به این مجموعه نیز اضافه شد و در سال 1390 با اضافه شدن شهرهای قم و اهواز، تعداد کلانشهرهای کشور به هشت مورد رسید و اکنون نیز شهر کرمانشاه به مجموعه کلانشهرهای کشور پیوسته است.

رئیس انجمن علمی اقتصاد شهری ایران با اشاره به اینکه از دیدگاه برنامه‎ریزی منطقه‎ای، کلانشهرها نقش بسیار مهمی در برقراری تعادل و توازن در شبکه شهری برعهده دارند و چنان‎چه از ظرفیت‎های آنها استفاده شود، می‎توانند به موتور محرکی برای توسعه ملی تبدیل شده و از این طریق برای نقش‎آفرینی در عرصه جهانی نیز آماده شوند، افزود: توسعه کلانشهرها چه درمقیاس ملی و چه در مقیاس جهانی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی با مسائل و مشکلات فراوانی از جمله:  فقر، سکونتگاههای غیررسمی، ناپایداری‎های زیست‏محیطی و جاپای اکولوژیکی روبه‏رو هستند؛ بنابراین، برنامه‏ریزی برای کلانشهرها باید با لحاظ کردن و شناسایی فرصت‏ها و تنگناهایی باشد که ماهیت پدیده کلانشهری با آنها عجین شده است.