چک لیست شهرداری نیویورک برای ایمنی ساختمان‌ها در برابر آتش

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، حادثه پلاسکو نشان داد ساختمان های تهران تا چه میزان در قبال حوادثی مانند آتش سوزی می توانند ناایمن باشند. چندی پیش در اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری نتایج یک پژوهش علمی با عنوان «ارتباط موضوعی مباحث سوم و بیست و دوم مقررات ملی ساختمان و لزوم تمرکز بیشتر بر محافظت ساختمان‌ها در برابر حریق از دیدگاه مدیریت تعمیر و نگهداری» ارائه شد که بسیاری از ضعف های قانونی در زمینه ایمنی در برابر آتش سوزی را مورد بررسی قرار داده بود.

در این پژوهش علمی آمده است: امروزه مبحث آتش در ساختمان‌ها چه در قالب بحران آتش‌سوزی به تنها و چه در قالب بحران آتش‌سوزی پس از زلزله از مباحث مهم سازه‌ای می‌باشد. این‌که تولید حرارت و انتشار آتش در یک ساختمان به چه نحوی می‌باشد و چه اقدامات عملی می‌توان برای حفاظت از جان انسان‌ها و یا بخش‌هایی از ساختمان در برابر حریق انجام داد نیز موضوع بسیاری از آیین‌نامه‌های امروزی دنیاست.

مبحث بیست و دوم مقررات ملی ساختمان در بخش نهم خود به مسئله حفاظت در برابر حریق پرداخته‌است . این موضوع پیش از این در مبحث سوم مقررات ملی تشریح گشته بود؛ لیکن مبحث بیست و دوم در چند بند به محورهای نیازمند بازرسی در طول دوران تعمیر و نگهداری ساختمان می‌پردازد. اینکه موضوعی به این اهمیت تنها در چهار صفحه در این آیین‌نامه گنجانده شده‌است نشان دهنده‌ی نیازمندی به تحقیقات هرچه بیشتری در این زمینه می‌باشد.

به علاوه بیان کیفی تحقیقات پیشین و پیش‌نیازهای این موضوع که در مبحث سوم مقررات ملی آمده‌است می‌تواند یکی از عوامل ضعف این آیین‌نامه باشد. همچنین ضعف‌های مبحث سوم که بر اساس آن ساختمان‌های بسیاری طراحی شده‌اند را بایستی به عنوان نگاه اصلاحی در مبحث بیست و دوم جهت بازرسی و رفع نقص از ساختمان‌های قدیمی دید. به عبارت دیگر بایستی در حین آنکه مبحث سوم تقویت می‌گردد، مبانی محافظت در برابر حریق مورد اشاره در مبحث بیست و دوم نیز به گونه‌ای باشد که موارد کاستی موجود در مبحث سوم، با رویه‌ی تعمیر و پایش ابنیه مرتفع و اصلاح گردد.

یکی از ضعف های این آئین نامه آن است مبحث سوم و به تبع محبث بیست و دوم مقررات ملی ساختمان ابنیه را نسبت به ریسک‌پذیری حریق سطح‌بندی به لحاظ اهمیت ننموده‌اند. این مهم می‌تواند در نگرش نسبت به بازرسی‌های لازم از ابنیه تأثیرگذار باشد. آیین‌نامه‌ی ساختمانی نیوزیلند اما این سطح‌بندی را به شرح جدول ذیل انجام داده‌است. ملاحظه می‌شود که این دسته‌بندی در تخصیص تجهیزات مهار حریق و همچنین در بررسی تمهیدات و اولویت بندی در بازرسی مجدد جهت مدیریت تعمیر و نگهداری ابنیه می‌تواند بسیار راهگشا باشد. بی‌شک بومی‌سازی این اولویت‌بندی‌ها و حتی طبقه‌بندی اولویت‌ها بر اساس جنس مصالح بکار رفته در ساختمان می‌تواند کارایی این جدول را بالاتر ببرد. نکته‌ی دیگری که به نظر نگارندگان می‌رسد عدم در نظر گرفتن فاکتور انتشار حریق به ساختمان‌ها و تصرفات مجاور در تعیین سطح اهمیت ساختمان‌ها بر اساس ضوابط تراکمی شهرسازی است. به عبارت دیگر شعاع تأثیر که در سطوح اهمیت ۳ و ۴ به آن‌ها پرداخته‌ شده‌است به تنهایی کافی نیست و تعداد ابنیه‌ی مجاور که می‌توانند در معرض این آسیب‌پذیری قرار بگیرند نیز حائز اهمیت است.

در بخش دیگری از این پژوهش علمی آمده است: موضوع تعمیر و نگهداری ابنیه تا به امروز اکثراً به صورت سنتی انجام شده‌است. فرد تنها در صورت مواجهه با مشکلاتی که امکان استفاده از تسهیلات درون ساختمان را ناممکن می‌ساخته‌اند با تماس با ارگان‌ها و سرویس‌های مربوط به تعمیرات، موضوع را حل و فصل می‌کرده‌است. به تبع این موضوع تیم‌هایی که برای تعمیر ساختمان وارد عمل می‌شدند بدون نگاه کلی به مسئله ساختمان، تنها بزرگترین مشکل موجود را حل نموده و پیش از گسترش سایر صدمات وارده به ساختمان در مورد آنها اقدام اصلاحی انجام نمی‌دادند.این در حالی است که شهرداری‌ها در شهرهای مختلف دنیا، دستورالعمل‌ها و راهکارهایی برای فرهنگ‌سازی مدیریت تعمیر و نگهداری در جامعه ارائه نموده‌اند و حتی مسئولین و جرائم و هزینه‌های پیش فرض را نیز مشخص کرده‌اند.

به عنوان نمونه می‌توان به دستورالعمل‌ها، بروشورها و توصیه‌نامه‌های موجود در شهر نیویورک اشاره کرد و ملاحظه نمود که مسئله‌ی تعمیر و نگهداری برای مالکین و مستأجرین ساختمان‌ها به چه شکلی تبیین شده‌است. در ابنیه بلند، مدیر آپارتمان‌ها به لحاظ حقوقی وظیفه دارد تا مسئله تعمیر و نگهداری ساختمان را مدیریت کند. فرم‌های بازرسی از ابنیه برای استفاده‌کنندگان از آنها نیز تهیه می‌شود که بر روی اسناد ساختمان‌ها به خریداران واگذار می‌شود. این جداول را می‌توان با شکل‌دهی و ساماندهی به اصول ذکرشده در مبحث بیست و دوم تهیه نمود و در اختیار سازندگان قرار داد و حتی مالکین را موظف نمود که سالانه گزارشی از بازرسی‌های خود را به نهادهای ذی‌ربط ارجاع دهند.شهرداری نیویورک چک لیستی ساده مشابه آنچه در جدول ذیل آمده‌است ارائه کرده که می‌توان سادگی و راهگشا بودن آن را دریافت.

البته، فرهنگ‌سازی و به عبارتی عام سازی دستورالعمل‌های مذکور در مبحث بیست و دوم نیاز به آن دارد که همانند دستورالعمل جدول فوق برای مخاطبین غیر متخصص توسط جداول و بروشورها به شکل قابل درکی درآید. البته با توجه به وضع کنونی کشور، اشاره به اعداد و ارقام هزینه‌های تعمیر و نگهداری پیش از گسترش خرابی‌ها تا بعد از تخریب کامل می‌تواند صاحبین سرمایه را در درک بهتر شرایط و استقبال آنان از این موضوع ترغیب نماید. با توجه به ضعف این موارد در کشور ما، ترویج موارد مندرج در مبحث بیست و دوم در شرایط فعلی نیز مدت‌ها زمان و فرهنگ‌سازی نیازمند است. لیکن در عین حال بایستی همزمان مسئولین، حد جرایم، روابط و بروکراسی اداری به طور کامل تدوین و ابلاغ نمایند. همچنین برگزاری دوره‌های مشترک برای مهندسی عمران و تأسیساتی جهت همه‌گیر شدن اصول تعمیر و نگهداری لازم و ضروری است که امید است نهادهایی همچون نظام مهندسی ساختمان، شهرداری‌ها و غیره در این امر بیش از این تلاش نمایند.

ضعف موارد فنی و بی‌مسئولیتی نسبت به تعمیر و نگهداری می‌تواند یکی از عوامل ساخت و ساز ضعیف در امروز کشور باشد. با مشخص‌شدن بروکراسی‌های اداری و تعریف روابط و مسئولیت‌ها می‌توان هم در مرحله‌ی ساخت، مجریان را مسئولیت‌پذیرتر نمود و هم پروسه‌ی تعمیر و نگهداری از ابنیه همانند سایر کشورهای پیشرفته به یک امر عادی تبدیل شود. وظایف مدیریت ساختمان‌ها بایستی فراتر از هماهنگی‌های نظافتی باشد. مدیران ساختمان‌ها بایستی چک‌لیست‌هایی کنترلی در اختیار داشته‌باشند تا پیش از گسترش خرابی‌ها آن‌ها را شناسایی نمایند و نسبت به تعمیر و نگهداری از ابنیه اقدام نمایند. نهادهای مسئول می‌توانند با تعریف جداول، ضوابط و بروشورهای قابل درک و ساده، این مسئله را در جامعه به راحتی فرهنگ‌سازی نمایند. این البته مشروط بر آن است که درک از هزینه‌ها و پیشگیری از خرابی‌ها پیش از گسترش آنها را بتوان برای صاحبین سرمایه و مالکین تفهیم نمود.

نویسندگان:

 سینا حاجی بیگ تهرانی کارشناس پروژه‌های عمرانی

 بابک همتی  مدیر نگهداری و تعمیرات